Dynastie w Chinach

Dynastie obce
Narodowe dynastie o największym znaczeniu
Pozostałe dynastie narodowe

Nazwa dynastii	Lata panowania	Najważniejsze fakty
Xia	2070-1600 p.n.e.	najstarsza dynastia wyróżniana w chińskiej tradycji historycznej; półlegendarna, bo jej istnienie nie jest jednoznacznie potwierdzone przez wykopaliska archeologiczne; odkrycia z 1959 r. w pobliżu Luoyang dają duże prawdopodobieństwo, że rzeczywiście istniała
Shang	1600-1046 p.n.e.	pierwsza historycznie potwierdzona dynastia, która panowała na północnym wschodzie Chin właściwych w dolinie Rzeki Żółtej (Huang He); Chiny stanowiły konglomerat plemion i państw-miast, których królowie posiadali władzę polityczną i religijną; budowano liczne miasta, rozpowszechniło się stosowanie brązu, powstało pierwsze pismo piktograficzne; najważniejszą warstwę społeczną stanowili arystokraci-wojownicy; z tych czasów pochodzą odkrywane od końca XIX w. inskrypcje na rytualnych naczyniach z brązu oraz wróżebne inskrypcje na zwierzęcych kościach lub skorupach żółwich
Zhou  [dżou]	1046-256 p.n.e.	najdłużej panująca w dziejach Chin; rozwój filozofii (konfucjanizm, taoizm); zapoczątkowano produkcję żelaza, a technika wytopu brązu osiągnęła niespotykane w ówczesnym świecie wyżyny; pismo ewoluowało do form zbliżonych do obecnych; pod koniec panowania państwo rozbiło się na ponad 100 małych państewek feudalnych (Okres Walczących Królestw); w wyniku walk z barbarzyńcami stolica z Xi'an została przeniesiona do Luoyangu
Qin  [czin]	221-206 p.n.e.	pierwsza dynastia zjednoczonego Cesarstwa Chińskiego; powstał silny aparat państwowy oparty na ujednoliconym prawie, pieniądzu i służbie administracyjnej, ale też na tyranii władcy; dalszy rozwój pisma do postaci, która stała się podstawą współczesngo pisma chińskiego; z tego okresu pochodzi Terakotowa Armia i pierwsze fragmenty Wielkiego Muru; obalona dość szybko w powstaniu ludowym, ale wielkie osiągnięcia państwowości przetrwały ponad 2000 lat i były wykorzystywane przez następne dynastie
Han	206 p.n.e – 220 n.e.	złoty wiek chińskiej filozofii, nauki i techniki; wynaleziono papier, ster, liczby ujemne, mapy plastyczne, sejsmograf; powstał Jedwabny Szlak do Rzymu i dalej; pojawienie się buddyzmu w Chinach; doceniono konfucjanizm, który stał się doktryną filozoficzną i religią państwową; upowszechnienie obrotu pieniężnego - monety emitowane wówczas pozostały podstawowym środkiem płatniczym aż do panowania dynastii Tang; do dzisiaj główna grupa etniczna Chin określa siebie jako Chińczycy Han, a pismo chińskie jest określane jako „znaki Han”; stolicą ponownie Xi’an
Wei, Shu, Wu	220-280	Epoka Trzech Królestw (niezależnych) – ich władcy, rywalizując ze sobą o jak największe wpływy i rozszerzenie swych domen, prowadzili nieustanne wojny między sobą; rozpowszechnienie buddyzmu; kontynuacja budowy Wielkiego Muru
Jin	265-420	słaba władza cesarska; konflikty na dworze, gdzie silne klany cesarzowych atakowały się nawzajem i zagrażały rodowi cesarskiemu, czasem nawet urządzając zamachy na następców tronu; początek rozwoju kaligrafi jako odębnej sztuki a nie tylko sposobu ładnego pisania; po stosunkowo stabilnym okresie Chiny zaatakowały barbarzyńskie plemiona
Dynastie Południowe i Północne	420-589	okres dużego rozwoju kulturalnego, w szczególności wpływów buddyjskich; ostatni okres politycznego podziału, jakiemu uległy Chiny po upadku dynastii Han
Sui	581-618	pierwsza dynastia po okresie rozbicia, jaki nastał po upadku dynastii Han; początkowo stolicą było Xi'an (zwane wówczas Chang’an); po przeniesieniu stolicy do Luoyang miasto to stało się ważnym centrum ekonomicznym i handlowym; budowa Wielkiego Kanału
Tang	618-907	stolicą ponownie zostaje Xi’an – największe wówczas miasto świata; epoka uważana jest za najświetniejszy okres dawnej kultury chińskiej, równy lub przewyższający czasy wcześniejszej dynastii Han; znaczne poszerzenie granic państwa; powstanie wielkiej silnej armii i floty handlowej; był to głównie okres rozwoju i stabilizacji; złoty wiek poezji i literatury chińskiej; publikowano encyklopedie, teksty geograficzne i kompilowano obszerne dzieła historyczne; wynalezienie druku całostronicowego; duży wpływ buddyzmu na kulturę; powstała Wielka Pagoda Dzikiej Gęsi
Różne dynastie	907-960	burzliwy okres w historii Chin określany jako: Pięć Dynastii i Dziesięć królestw;
Song	960–1279	był to pierwszy rząd na świecie, który emitował pieniądz papierowy i pierwszy rząd chiński, który ustanowił stałą marynarkę wojenną; za czasów tej dynastii po raz pierwszy użyto prochu strzelniczego, jak również odróżniono północ prawdziwą od magnetycznej; rozwój filozofii (neokonfucjanizm), techniki (prochu strzelniczego, czcionka ruchoma), nauki i literatury; początek przemiany elity chińskiej z arystokratycznej na urzędniczą (egzaminy); wielki rozwój liczby ludności (podwojenie z 50 do 100 mln)
Yuan	1271–1368	dynastia mongolska, władająca imperium chińsko-mongolskim; podbój Chin przez Mongołów rozpoczął się już za panowania Czyngis-chana (zdobycie Pekinu); jego następca Kubilaj-chan zorientował mongolską politykę całkowicie na Chiny, przeniósł stolicę państwa z Karakorum do Chin (Pekin) i ogłosił założenie nowej dynastii; pomimo, że naznaczone silnym despotyzmem, były to jedne z najlepszych rządów w Chinach, choć nie dla Chińczyków (Han nie mieli żadnych praw); buddyzm stał się religią państwową ale tolerowano chrześcijaństwo (misjonarze); rozwój aparatu administracyjnego, ekonomii, gospodarki; upowszechnienie pieniądza papierowego; modernizacja Wielkiego Kanału; wzrost zainteresowania Chinami w Europie (po wyprawie i opowieściach Marco Polo); do Chin dołączono Tybet
Ming	1368–1644	ostatnia narodowa dynastia chińska; założycielem był biedny mnich (Zhu Yuanzhang) który był jednym z przywódców powstania ludowego przeciwko Yuan i doprowadził do jej upadku (powstanie Czerwonych Turbanów - od charakterystycznych czerwonych nakryć głowy powstańców); ogłosił się cesarzem Hongwu a dynastię nazwał Ming (Wspaniała); postawił na rozwój rolnictwa i wspólnot wiejskich; stolicą był Nanking; jego następca Yongle odbudował Wielki Kanał i od postaw zbudował stolicę w Pekinie (Zakazane Miasto); rozwój wielkiej stałej armii i floty wojennej, podboje zamorskie; rozbudowa Wielkiego Muru jako obrony przed Mongołami; rozwój handlu z Europą i Japonią (jedwab i porcelana za srebro, które zastąpiło banknoty i miedziaki); okres rozkwitu sztuki (malarstwa, poezji, muzyki, literatury i teatru) jednak przy silnym wzorowaniu się na poprzednich osiągnięciach; zmiany klimatyczne i złe zarządzanie spowodowały klęskę nieurodzaju; głód, epidemie i liczne powstania doprowadziły ostatniego cesarza (Chongzhen) do samobójstwa
Qing  [czing]	1644–1911	ostatnia dynastia cesarska Chin, nazywana też dynastią mandżurską; w 1644 roku Chiny podbili Mandżurowie; po początkowym okresie twardych rządów, Mandżurowie poddali się wpływom kultury chińskiej i tradycji konfucjańskiej; nastąpiła istotna asymilacja z miejscową ludnością; dopuścili częściowo do władzy elity chińskie, jednak długo utrzymywali uprzywilejowaną pozycję i stanowili odrębną, arystokratyczną kastę urzędniczo-wojskową; nastąpił wielki rozwój terytorialny we wszystkich kierunkach (Azja Środkowa, Tybet, Mongolia, Tajwan, Korea, Wietnam); w XVIIIw było to najludniejsze państwo świata (800 mln) o największym zasięgu terytorialnej w całej swojej historii; zreformowano armię i unowocześniono gospodarkę; wybudowano szereg stoczni, fabryk metalurgicznych i zbrojeniowych, arsenałów, kopalń węgla kamiennego, uruchomiono w 1881 r. pierwszą linię kolejową w północnych Chinach; po wojnach opiumowych nastąpiło otwarcie na świat zachodni i rozwój zachodniej nauki i kultury; wojny z Japonią, Francją i W. Brytanią doprowadziły do upadku cesarstwa; ziemie chińske zagarnęły zachodnie mocarstwa (Rosja, Francja, W. Brytania, Niemcy, USA) oraz Japonia tworząc tu swoje kolonie; 29 grudnia 1911r. proklamowano Republikę Chińską, kończąc epokę Cesarskich Chin Manżurowie stanowią obecnie niewielką mniejszość (10,6 miliona) na terenie Mandżurii i Dżungarii, żyjąc w rozproszeniu wśród ludności chińskiej.