Początki ChRL
Chińska Republika Ludowa została proklamowana 1 października 1949 roku przez przywódcę komunistów - Mao Zedonga - po wygranej przez jego zwolenników wojnie domowej. Pokonani zwolennicy Kuomintangu i ich lider Czang Kaj-szek wycofali się na Tajwan gdzie kontynuowali Republikę Chińską. ChRL objęła większość historycznych terenów Chin, a jej granice zostały dodatkowo poszerzone w 1950 roku w wyniku interwencji w Tybecie. Większość z 600 milionów mieszkańców mieszkało na wsi. Gospodarka była w tragicznej kondycji, ale cieszące się ze zwycięstwa społeczeństwo zjednoczyło się w pracy przy odbudowie państwa. Wsparcie (z inicjatywy ZSRR) Korei w wojnie domowej jeszcze bardziej pogrążyło gospodarkę. Wprowadzono reformę rolną - chłopi otrzymali ziemię (głównie tę która była w rękach obcokrajowców), a produkcja przemysłowa zaczynała nabierać tempa. Mao nie doprosił się u Chruszczowa technologii broni jądrowej - może dlatego, że bardziej niż Rosjanie rozważał jej użycie w wojnie z Zachodem; jak również pomocy za wojnę w Korei. Nie zaakceptował też informacji o zbrodniach Stalina, traktując je jako atak na własną pozycję. W połowie lat '50 doszło do rozłamu w stosunkach chińsko-radzieckich, a Mao zaczął tworzyć własną idee szybkiego przejścia do komunizmu. Dzięki intensywnej propagandzie, wszechobecnym ogromnym portretom, kult Mao jako „Wielkiego Sternika”, równego bogom, osiągnął niebotyczne rozmiary.
Wielki Skok (1958-1962)
Mao postanowił rozwinąć państwo tak, aby w krótkim czasie dogoniło kraje rozwinięte przemysłowo np. Wielką Brytanię. Mimo podjętych reform produkcja rolna rozwijała się słabo - zbyt wolno aby wyżywić mieszkańców miast i rozwijających się ośrodków przemysłowych. Rozpoczęto likwidację własności prywatnej. Pomimo ostrzeżeń Chruszczowa, że w ZSRR to się nie powiodło, zaczęto tworzyć duże komuny rolnicze, które na podległych sobie terenach przejęły całkowitą władzę administracyjną i wojskową. Polityka Wielkiego Skoku (Naprzód) miała doprowadzić do gwałtownego rozwoju przemysłu przez zwiększenie produkcji stali. Uruchamiano w komunach ludowych jej wytop w przydomowych i przyzakładowych prymitywnych piecach, jednak była to stal o bardzo niskiej jakości. Z braku surowców ludzie wrzucali do pieców wszystko co znaleźli w gospodarstwie łącznie z meblami i narzędziami rolniczymi. Już w drugim półroczu 1958 roku przy wytopie stali zaangażowanych było 90 mln ludzi, a do końca wielkiego skoku liczba ta wzrosła do 100 milionów (20 mln przerzucono z miast). Efektem tej polityki był wielki głód - szacuje się, że mógł on pochłonąć życie 37-40 mln obywateli, a zamiast rozwoju przemysłu w ciągu dwóch lat doprowadzono do upadku rolnictwa. Mao Zedong poddał się krytyce i ustąpił ze stanowiska przywódcy państwa, choć pozostał szefem partii. W 1961 roku grupa skupiona wokół Liu Shaoqi, Chen Yuna i Deng Xiaopinga, przy cichym poparciu premiera Zhou Enlaia, rozpoczęła niwelację skutków Wielkiego Skoku, osiągając spore sukcesy. W latach 1963-1964 poziom produkcji rolnej wrócił do poziomu z 1958 roku.
Rewolucja Kulturalna (1966-1969)
Odsunięty na boczny tor polityki Mao Zedong, obawiający się utraty władzy, rozpoczął wojnę ideologiczną i propagandową z polityką regulacji gospodarki i jej architektami. Trwało to do połowy lat sześćdziesiątych, kiedy to Mao powrócił na scenę polityczną i rozpoczął Rewolucję Kulturalną, aby rozprawić się z przeciwnikami politycznymi skupionymi wokół Deng Xiaopinga i Liu Shaoqi. Miała ona oczyścić partię ze „zwolenników kapitalizmu”, walczyć z „amerykańskim imperializmem” i „rewizjonizmem radzieckim”. Przywrócono ponownie komuny ludowe, a Czerwona Książeczka Mao (wybór jego przemówień i artykułów) stała się narodową biblią. Czerwonogwardziści w ramach walki z „czterema starymi rzeczami” wdzierali się do domów i niszczyli wszystkie „burżuazyjne” sprzęty, takie jak drogie meble, książki, szachy, eleganckie ubrania, płyty gramofonowe. Zabroniono także śpiewania dzieciom kołysanek, puszczania latawców, urządzania wesel i pogrzebów, kobietom obcinano długie włosy. Bandy czerwonogwardzistów rabowały także muzea, niszczyły cenne zabytki i dzieła sztuki. Walczono także z profesorami i nauczycielami. Zamknięto szkoły, a cała ludność miała pracować fizycznie, co doprowadziło do szerzenia się analfabetyzmu. Na kilka lat chińska kultura całkowicie zamarła. Wraz z Rewolucją Kulturalną nastąpiło całkowite zamrożenie stosunków z zagranicą. Jak wiele pomysłów Mao, taki rewolucja okazała się katastrofą na ogromną skalę, ale umocniła władzę Komunistycznej Partii Chin, eliminując z jej szeregów zwolenniów „regulacji” - reform zbliżonych do kapitalistycznych. Deng Xiaoping został poddany krytyce i pozbawiony wszystkich stanowisk - prowadzano go ze związanymi rękami ulicami Pekinu i ostatecznie zesłano na wieś, gdzie pracował jako drwal i ślusarz. Po śmierci Mao w 1976 roku, odpowiedzialnością za „rewolucję” obarczono Bandę Czworga - jego żonę i 3 innych działaczy, a postać przewodniczącego nadal była nieskalana. Obecnie uznaje się co prawda, że trochę się mylił, ale w 70% miał rację (dokładnie to policzono, analizując jego działania).
Reformy Deng Xiaopinga (1978-1989)
Na wsi, zrujnowanej dwudziestoma latami eksperymentów gospodarczych, chłopi postanowili wykorzystać koniec rewolucji kulturalnej i jedna po drugiej rozparcelowali komuny, co nie spotkało się z żadnymi represjami. W miastach zaczęło się odradzać życie akademickie i kulturalne, masowo rehabilitowano dotychczas represjonowanych. W 1978 r. pełnię władzy w państwie na wiele lat objął Deng Xiaoping, rozpoczynając proces reform gospodarczych i modernizacji kraju zgodnie z zaproponowanym przez niego modelem „socjalizmu o chińskiej specyfice”. Xiaoping postawił z jednej strony na rozwój małych rodzinnych biznesów, a z drugiej - nadal gospodarki państwowej, ale stopniowo odchodzącej od planowanej do rynkowej. To co u nas Balcerowicz zrobił w kilka miesięcy, tam zostało to rozłożone na lata. Jednym z jego haseł było: „Bogaćcie się, kto tylko umie i może”. Wiele dużych państwowych firm stało się nagle prywatną własnością zasłużonych członków partii. Ale też wiele biznesów powstało od zera. W ramach zmian politycznych potępiono rewolucję kulturalną, zliberalizowano gospodarkę i kontynuowano politykę „otwarcia na świat” (zapoczątkowaną przez Mao u schyłku jego życia). Doszło do poprawy stosunków z USA i ZSRR. W ramach reform dekolektywizowano rolnictwo, utworzono sektor prywatny i specjalne strefy ekonomiczne. Deng sformułował także zasadę „jeden kraj, dwa systemy”, która stała się kluczem do uregulowania sprawy Hongkongu i Makau (włączonych do Chin w 1997 i 1998 roku). Zahamowanie gospodarki i wzrost inflacji do 30%, a także stłumienie prodemokratycznych protestów wewnątrz partii, doprowadziły w 1989 roku do protestu studentów i robotników na placu Tian’anmen, stłumionego krwawo przez armię nocą z 3 na 4 czerwca. Przy użyciu czołgów i ognia z broni maszynowej, wojsko rozpędziło uczestników protestów zabijając kilka tysięcy osób (oficjalnie zginęło „tylko” 241). Deng zrezygnował z władzy i przeszedł na emeryturę (zmarł w 1997 r.), co na jakiś czas wstrzymało dalsze reformy. Według mnie to Deng Xiaopinga, a nie Mao powinno uważać za twórcę obecnych Chin. Młodszy o 10 lat, był towarzyszem broni Mao i od samego początku ChRL piastował ważne stanowiska partyjne, a w latach '60 XXw. naprawiał szkody wyrządzone przez Przewodniczącego Mao. Jedyną jego wadą był silny opór przed demokratyzacją władzy.
